Dan kada se u hrišćanskom svetu proslavlja Uspenje Presvete Bogorodice jedno je od najvećih duhovnih slavlja, kako u pravoslavnoj tradiciji, tako i u celom hrišćanstvu. Ovaj praznik, poznat u našem narodu kao Velika Gospojina, svake godine pada 28. avgusta i u sebi nosi duboko sećanje na trenutak kada se Majka Božija, Devica Marija, preselila iz ovozemaljskog života u večnost.
- Njen odlazak doživljava se kao trenutak ponovnog susreta sa Sinom, Hristom, i zato se obeležava sa velikim poštovanjem i radošću.Marija se u hrišćanskoj tradiciji smatra najvećom sveticom. Iako Novi Zavet nakon Hristovog vaskrsnuća više ne pominje njen život, predanje i crkveno učenje govore da je ostatak svojih dana provela u Jerusalimu. Preminula je, prema nekim izvorima, u šestoj ili sedmoj deceniji života, a potom je dušom i telom vazneta na nebo. Njen odlazak, poznat kao Uspenje, simbolizuje ne samo kraj jednog života, već i ulazak u večnu slavu. To je razlog zbog kojeg se praznik doživljava kao svetkovina nade, utehe i beskrajne vere.
Predanja kažu da je Marija živela povučeno, u molitvi i miru, najviše boraveći na Maslinskoj Gori. Tu je često molila Boga da je što pre sjedini sa Sinom. Prema priči, arhangel Gavrilo javio joj je vest da će uskoro napustiti zemaljski svet, a ona je poželela da pre odlaska još jednom vidi apostole. Tako je, nošeni čudesnom silom, svaki od njih bio doveden u Jerusalim da se oprosti od Majke Božije. U tom trenutku, svi su shvatili da prisustvuju događaju koji će zauvek obeležiti hrišćansku istoriju.
- U trenutku smrti, kako predanje navodi, Hristos lično silazi sa Nebesa da primi dušu svoje majke. Tri dana kasnije, i njeno telo biva uzneseno. Kovčeg sa njenim moštima prenesen je u Getsimanski vrt, u grobnicu njenih roditelja Joakima i Ane. Čak i taj trenutak pratio je miris cveća i blagostanja, što se tumačilo kao znak svetosti. Jedan od jevrejskih sveštenika, Jefonije, pokušao je da omete povorku, ali je, kako se priča, bio kažnjen i potom isceljen, što ga je navelo da poveruje u Hrista. Ove priče, iako ne nalaze mesto u kanonskim jevanđeljima, žive u narodu i prenose se kao simbol čuda i božanske sile.
Danas se grob Bogorodice nalazi u crkvi u Getsimaniji, u podnožju Maslinske gore. To je jedno od najvećih hrišćanskih svetilišta, gde se vernici okupljaju da odaju poštovanje. Uspenje je, inače, kao praznik uvedeno u 6. veku, po želji cara Mavrikija, a prvi tragovi o njegovom obeležavanju potiču iz 7. stoleća, iz besede jerusalimskog patrijarha Modesta. Upravo ta duga tradicija svedoči o snazi i značaju ovog dana, koji povezuje veru, istoriju i narodnu predaju.
U našem narodu, Velika Gospojina ima posebno mesto. Srpska pravoslavna crkva redovno naglašava da je ovo praznik posvećen ženama, majkama i bolesnima, jer se veruje da Bogorodica posebno štiti upravo te ljude. Zbog toga je mnogima postala zaštitnica, kojoj se mole u teškim vremenima i kojoj se obraćaju za pomoć. Prema predanju, bolesnici su na ovaj dan odvođeni na izvore lekovite vode, kako bi se umili i ozdravili. Takođe, jaja sakupljena u ovom periodu smatrala su se najizdržljivijim i dugo su ostajala sveža, što je dodatno unosilo osećaj čuda u svakodnevni život.
- Period između Velike i Male Gospojine, poznat kao međudnevnica, posebno je značajan. Smatralo se da tada trava i plodovi imaju najveću lekovitost, pa su ljudi sakupljali bilje, verujući da će doneti zdravlje i napredak. Bosiljak, kao biljka koja se smatra božijom, obavezno je bio deo svečanog obeležavanja. U mnogim domovima i danas se praktikuje da se u jelo doda bosiljak kako bi ukućani bili zaštićeni od zla i bolesti.
Prema običajima, tog dana se ne obavljaju kućni poslovi. Ne uzima se igla u ruke, ne pere se veš, ne šije i ne veze. To je dan odmora i molitve, posvećen samo svetkovini. Upravo kroz takve običaje narod pokazuje koliko duboko poštuje praznik. Eparhija bačka u svojim objavama redovno ističe da je reč o “crvenom slovu”, danu kada se odlažu svi poslovi, a vernici posvećuju vreme duhovnom miru i porodici.
Koliko je Velika Gospojina važna u srpskom narodu pokazuje i činjenica da su mnoge crkve posvećene upravo ovom prazniku. Najpoznatija među njima je Studenica, jedan od najvećih manastira iz doba Nemanjića, koja nosi ime Uspenja Presvete Bogorodice. Freska u manastiru Sopoćani, koja prikazuje ovaj sveti trenutak, smatra se jednim od najlepših umetničkih dela naše srednjovekovne umetnosti. Kulturne institucije u Srbiji, poput Narodnog muzeja, više puta su naglašavale značaj ovih fresaka kao svedočanstva duhovnog i umetničkog nasleđa.
- Velika Gospojina nije samo crkveni praznik, već i društveni događaj. U mnogim mestima širom Srbije održavaju se vašari i sabori, gde se ljudi okupljaju da zajedno proslave. To je prilika da se spoji duhovno i svetovno, molitva i veselje. U tim okupljanjima ogleda se živa tradicija koja spaja generacije. Mediji u Srbiji redovno izveštavaju o ovim događajima, posebno ističući sabor u Novom Bečeju, koji se smatra jednim od najvećih i najposećenijih.
Velika Gospojina ujedno označava i kraj velikog posta, poznatog kao Gospojinski post, pa se tog dana na trpezi okupljaju porodice, slaveći duhovno i telesno zajedništvo. Time praznik dobija i dodatnu dimenziju – on postaje vreme zahvalnosti, porodičnog okupljanja i zajedništva u veri.
U suštini, Velika Gospojina je dan kada se spoji istorija i sadašnjost, vera i tradicija, molitva i život. Ona podseća na to da i u trenucima smrti postoji nada, da je kraj samo novi početak i da ljubav majke i sina nadilazi granice vremena i prostora. Zato se ovaj praznik, i posle vekova, obeležava sa istim žarom i poštovanjem, kao da je svaki put prvi.
