U istoriji srpskog naroda postoji mnogo svetaca i junaka, ali malo njih sa sudbinom tako prožetom vjerom, ljubavlju i mučeništvom kao što je to slučaj sa Svetim Jovanom Vladimirom. Njegov život i stradanje, iako dijelom obavijeni legendom, ostavili su dubok trag u narodnom pamćenju i duhovnoj tradiciji Balkana.
- Jovan Vladimir je živio i vladao u drugoj polovini 10. vijeka, kada je Duklja, tadašnja srpska država, bila među najistaknutijim oblastima južnoslovenskog prostora. Njegova vlast se prostirala na području današnje Crne Gore, zaleđu Jadrana, ali i dijelovima Ilirije i Dalmacije. Iako je njegov život djelimično prikazan u „Letopisu popa Dukljanina“, malo je tačnih istorijskih podataka o ovom vladaru. Pouzdano se zna da je djelovao u vrijeme sukoba između Vizantije i moćnog Samuilovog carstva, što je bitno oblikovalo njegovu sudbinu.
U potrazi za političkom stabilnošću i sigurnošću, Vladimir je tražio oslonac u savezima, ali je ipak Duklja pala 998. godine, ili nešto kasnije po nekim izvorima, a on sam je bio zarobljen i odveden u Prespu, u središte Samuilove vlasti. Tamo se, međutim, dogodila neobična priča o ljubavi i sažaljenju. Samuilova kći Kosara izrazila je želju da siđe među zarobljenike kako bi im oprala glave i noge, što je tada smatrano izrazom poniznosti i milosrđa. Tu je prvi put srela Vladimira, koji ju je očarao svojom blagom naravi i duhovnom snagom. Kosara je tada izjavila da se neće udati ni za koga drugog osim za njega, čak i po cijenu vlastitog života. Dirnut njenom odanošću, car Samuilo je odobrio brak i vratio Vladimira u Duklju, darujući mu vlast i nad dijelom Dračke oblasti, ali kao svom vazalu.
- Vladimir je bio poznat kao pravedan i pobožan vladar, koji je živio u miru i služio narodu. Međutim, smrt Samuila 1014. godine dovela je do novih previranja. Njegov nasljednik, Vladislav, poželio je da preuzme vlast nad Dukljom. Da bi ostvario plan, pozvao je Vladimira da mu dođe u posjetu, uz obećanje sigurnosti i poslan zlatni krst kao zalog. Vladimir je odbio da krene, rekavši da Isus Hrist nije raspet na zlatu, već na drvetu, pa ako su Vladislavove namjere časne, neka pošalje drveni krst. Kada je Vladislav pristao, Vladimir je pošao u Prespu. Ali, to je bila zamka. Dana 22. maja 1016. godine, po dolasku u dvor, Vladislav je naredio da Vladimiru odrube glavu. Sahranjen je u Prespi.
Legenda kaže da su se ubrzo počela dešavati čuda na Vladimirovom grobu – ljudi su ozdravljali, mučeni raznim bolestima. Kosara je nakon nekoliko godina zatražila dozvolu da prenese tijelo svoga muža, što joj je Vladislav odobrio. Odabrala je crkvu iznad Skadarskog jezera, kod sela Ostros, gdje se i sama zamonašila i živjela do smrti, sahranjena pokraj njegovih nogu. Priča dalje kaže da je Vladislav, kada je pokušao da preuzme Duklju, ubijen od anđela u liku kralja Vladimira, čime legenda dobija svoju simboličku pravdu.
- Oko 1215. godine, Vladimirove mošti su prenesene u Drač, gdje su ostale do kraja 14. vijeka, a potom čuvane u manastiru Svetog Jovana kod Elbasana, sve do 1995. godine, kada su prebačene u Saborni hram u Tirani, koji je sedište Albanske pravoslavne crkve. Njegov kult i danas živi – brojni vjernici pohode njegove mošti, posebno na dan njegovog praznika.
Krst koji je dobio pred pogubljenje, izrađen od tisovog drveta, čuva se u porodici Andrović iz Mikulića kod Bara. Sredinom 16. vijeka bio je prenesen u Veneciju, gdje je okovan srebrom, a zatim vraćen. Svake godine na Trojičin dan, ovaj krst se nosi u litiji na planinu Rumiju, što okuplja ljude svih vjera – pravoslavce, katolike i muslimane.
- Sveti Jovan Vladimir je prvi kanonizovani srpski svetac, i smatra se nebeskim zaštitnikom grada Bara. Na ikonama je prikazan kao vladar sa krunom, u desnoj ruci drži krst, a u lijevoj svoju odrubljenu glavu. Njegove zadužbine uključuju crkvu Bogorodice Krajinske, gdje je prvobitno sahranjen, manastire u Elbasanu, Ulcinju, Ardenici i Bigorski, kao i crkvu Svetog Neuma na Ohridskom jezeru.
Iako je kult ovog sveca bio manje zastupljen kod Srba tokom srednjeg vijeka zbog udaljenosti njegovih moštiju, kasnije su monasi, naročito iz Hilandara, obnovili poštovanje. U jednoj staroj službi upoređuje se sa Svetim Jovanom Krstiteljem, a sam nazivaju ga i „slovenskim i albanskim štitom“, jer je bio rodom srpski, a duhovno priznat i kod Albanaca.Danas, 4. juna, njegovo ime se časti i pamti ne samo zbog svetosti i mučeništva, već i zbog njegove poruke: vjera, čestitost i čista savjest ne znaju za granice.
