BONUS TEKST
Krompir je jedno od najrasprostranjenijih i najvažnijih povrća na svijetu, a njegova uloga u ishrani milijardi ljudi je neosporna. Iako danas raste gotovo svuda, njegova prava domovina su Andi u Južnoj Americi, posebno područja današnjeg Perua i Čilea. Tamo su ga prvi počeli uzgajati Inke, prije više od 7.000 godina. U Evropu je stigao u 16. vijeku, zahvaljujući španskom osvajaču Francisku Pizarru, ali tada su ga Evropljani dočekali sa sumnjom, jer su smatrali da nije za ljudsku ishranu.
- Danas je situacija sasvim drugačija – krompir se nalazi na trpezama širom sveta, u bezbroj oblika i jela. Postoji na stotine različitih sorti, ali one se mogu grupisati u nekoliko osnovnih kategorija prema boji kore i unutrašnjosti: žuti, crveni, smeđi, plavičasti, pa čak i ljubičasti krompir. Svaka sorta ima svoj specifični ukus, teksturu i idealan način pripreme. Na primer, neki su savršeni za pečenje, dok su drugi bolji za kuvanje i pripremu pirea.
Što se nutritivnih vrijednosti tiče, krompir je izuzetno bogat ugljenim hidratima, prvenstveno u obliku škroba, pa predstavlja odličan izvor energije. U 100 grama kuhanog krompira nalazi se oko 17 grama ugljenih hidrata, što ga čini idealnim za one koji žele energetski obrok. Osim toga, sadrži i vitamin C, B6, kalijum i vlakna, naročito kada se priprema s korom.
- U globalnim okvirima, krompir je četvrta najvažnija prehrambena kultura, odmah iza riže, pšenice i kukuruza. Godišnje se proizvede više od 300 miliona tona ovog povrća. Najveći proizvođači su Kina, Indija, Rusija i Sjedinjene Američke Države, dok u Evropi značajne količine dolaze iz Poljske, Njemačke i Holandije.
Zanimljivo je da se krompir koristi ne samo u kulinarstvu, već i u industriji. Na primjer, koristi se za proizvodnju alkohola poput vodke, zatim u izradi papira, tekstila i farmaceutskih proizvoda, zahvaljujući visokim sadržajem škroba. Njegova svestranost omogućava široku primjenu i izvan kuhinje.
- U istorijskom kontekstu, krompir je imao i tragičnu ulogu. U Irskoj, gdje je postao osnovna hrana u 18. vijeku, došlo je do velike gladi 1840-ih godina, kada je krompir stradao od bolesti poznate kao plamenjača. Ta katastrofa odnijela je stotine hiljada života i uzrokovala masovne migracije.
Osim što je hranjiv, krompir donosi i zdravstvene prednosti. Bogat je kalijumom, koji pomaže u regulaciji krvnog pritiska i funkciji mišića, kao i vitaminom B6, ključnim za zdravlje nervnog sistema. Krompir kuhan s korom sadrži veću količinu vlakana, što doprinosi zdravijoj probavi.
- Posebnu pažnju privlače egzotične sorte krompira, poput ljubičastog krompira, koji je bogat antocijaninima, snažnim antioksidansima koji štite ćelije i usporavaju starenje. Osim što su vizualno atraktivni, ovakvi krompiri imaju i pojačani nutritivni profil.Postoji i nekoliko mitova o krompiru, od kojih je najčešći da on deblja. Istina je da sam krompir, kad se priprema kuhan ili pečen, nije visokokaloričan. Postaje problematičan tek kada se prži u dubokom ulju ili konzumira u velikim količinama. Kada se koristi na zdrav način, može biti vrijedan dio uravnotežene ishrane.
Jedna od najfascinantnijih činjenica jeste da je krompir koristila i NASA u eksperimentima za uzgajanje hrane u svemiru. Testirano je da li se krompir može uzgajati u uslovima svemirskih stanica, kao potencijalna hrana za buduće misije na Mars i dalje. Ovo potvrđuje koliko je krompir praktičan, izdržljiv i koristan.
Na kraju, krompir je mnogo više od jednostavne namirnice. On je kulturno i istorijski značajno povrće, sa nutritivnim bogatstvom i nevjerovatnom prilagodljivošću. Bilo da je pržen, kuhan, pečen ili u vidu pirea, krompir se zadržao na našim trpezama vijekovima – i tu će sigurno ostati još dugo.
